Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus sinh ra và lớn lên trong một gia đình làm nghề nông tại ngôi làng Tauresium (Justiniana Prima), thuộc xứ Thracia. Theo nhiều sử gia thì có lẽ ông có gốc gác Illyria.[10][11][12] Tuy nhiên, theo một số sử gia khác, điển hình như Ioannes Malalas, thì ông có gốc La Mã-Thracia.[13][14][15] Bác của ông, người về sau là hoàng đế Justinus I, đã đến Constantinopolis để lập nghiệp, và chính người bác này đã thay đổi số phận của Justinianus. Theo sử gia người Pháp Georges Tate thì "việc Justianus lên ngôi là hoàn toàn nhờ vào Justinus. Nếu không có ông ấy, thì chẳng có cơ hội nào để [Justinianus lên ngôi]".[16] Người bác Justinus vốn cũng xuất thân hèn kém, do quân Hung Nô vào cướp phá quê nhà, nên ông phải chạy nạn đến Constantinopolis và gia nhập đội cận vệ hoàng gia Excubites, trước khi thăng quan tiến chức như diều gặp gió. Sau đó, ông cho đón người cháu Justinianus đến Constantinopolis và nhận nó làm con nuôi. Không rõ khoảng thời gian Justinianus lên kinh là khi nào. Sử gia người Pháp Pierre Maraval cho là vào khoảng năm ông 10 tuổi, còn theo Georges Tate thì khoảng năm 20 tuổi. Điều chắc chắn là mặc dù không phải là người có học, nhưng bác ông đã cố gắng tạo điều kiện để cho ông nhận được sự giáo dục tốt nhất có thể. Qua đó, Justinianus được đào tạo bài bản các môn như luật học, thần học và hùng biện. Dựa vào điều này, có thể nói, Justinianus là một người uyên bác cho dù theo như lời của Procopius xứ Caesarea thì ông là một người thô lỗ. Justinianus bắt đầu con đường binh nghiệp trong đội cận vệ scholæ palatinæ. Cho dù đội này chỉ có nhiệm vụ diễu binh,[17] nhưng vẫn là một đội cận vệ của hoàng đế, và nhờ đó mà Justinianus đứng rất gần với quyền lực.[18]

Sự nghiệp của Justinianus kiếm lời được từ sự thăng quan tiến chức Justinus. Hoàng đế Anastasius I qua đời mà không có con nối dõi. Để nối dõi đại nghiệp, Viện Nguyên lão hội họp để quyết định danh tính của vị hoàng đế mới. Ban đầu, các nguyên lão thất bại trong việc đưa ra quyết định trong khi người dân và quân đội đang bắt đầu đưa ra các ứng cử viên của họ, nhưng một lần nữa lại không thể đạt được sự đồng thuận. Cuối cùng, Justinus dường như mới là sự lựa chọn đúng đắn. Ông được các phe phái khác nhau ở kinh đô tung hô vã đã được họ chọn làm [hoàng đế] sau một hồi do dự. Justinianus cũng là một trong những ứng cử viên nhưng chính ông đã từ chối những lời mời đó. Ông có thể đã đóng một vai trò tích cực trên con đường đến ngai vàng của chú. Dù sao đi chẳng nữa, sự xuất hiện của Justinus trên ngai hoàng đã đem lại lợi ích trực tiếp cho Justinianus. Ban đầu, Justinianus được bổ nhiệm làm comes, rồi sau đó là magister equitum et peditum praesentalis phụ trách khu vực quanh kinh đô Constantinopolis. Vì vậy, ông không trực tiếp tham gia vào bất kỳ chiến dịch quân sự nào, những kiến ​​thức trong lĩnh vực này vẫn còn thuần túy lý thuyết. Lý giải cho điều này là khi ông lên ngôi nối nghiệp, ông thường giao cho các tướng trọng trách trên chiến trường thay vì đích thân cầm quân.[18] Sự nghiệp của Justinian càng ngày càng phất lên, khởi đầu với việc được bổ nhiệm vào chức Quan chấp chính rồi sau đó là Patricius, Nobilissimus và cuối cùng là Caesar và qua đó trở thành người nối dõi chính thức của Justinus I. Vụ ám sát tướng Vitalianus, người vừa mới được bổ nhiệm chức Quan chấp chính, vào năm 520 được cho là do Justinianus đứng sau và qua đó loại bỏ một đối thủ đáng gờm, tránh tai họa về sau. Nhận dịp được phong làm quan chấp chính và nối tiếp theo truyền thống lâu đời, Justinianus tổ chức hội thao toàn dân (Ludi publici) nhằm lôi kéo lòng dân và viện nguyên lão.[19] Là người thừa kế tự nhiên của Justinus, triều đại của Justinus thường được xem là "phòng chờ" (tiền đề cho triều đại) của Justinianus. Vậy nên Procopius của Ceasarea mới suy luận rằng Justinianus mới là người nắm quyền điều khiển triều chính trong giai đoạn này.[20] Tuy nhiên, quan điểm này nghe chưa đủ thuyết phục vì Justinus, không chỉ bằng lòng tự điều kiển triều chính, đôi lúc vẫn có mâu thuẫn cháu trai của mình. Vì vậy, khi vị Augustus chỉ định người kế nhiệm mình, ông có nói: "Hãy cẩn thận với một chàng trai trẻ, người có quyền mặc chiếc áo này."[21] Như sử gia Pierre Maraval đã trình bày, Justinianus được cho là nắm giữ một phần triều chính,[N 1] nhưng thực tế cho thấy rằng nhiều chính sách (chinh phục lãnh thổ, pháp điển hóa pháp lý, vv) chỉ được Justinianus thực hiện chỉ sau khi lên nối ngôi kế vị chứng tỏ rằng ông không hoàn toàn được tự do tự tại vận hành triều chính khi chú ông còn tại vị.[22] Tuy nhiên, điều chắc chắn là khi Justinus đã trở nên già yếu vào lúc gần cuối triều đại của mình, Justinianus đã trở thành vị vua trên thực tế.[23].

Triều đại của Justinus I đã cho thấy một ít về con người Justinianus. Về mặt tôn giáo, đế quốc bị chia giữa những người ủng hộ công đồng Chalcedon và những người chống đối nó mà tiên đế Anastasius là một trong những đại diện. Justinus khôi phục sự chính thống, đồng ý tuân thủ các giới luật của Công đồng và vô tình gây bất ổn tại các tỉnh ở biên ải như ở Syria hay Ai Cập, tại những nơi có nhiều tín đồ thuyết một bản chất.[22] Tại những khu vực này, những ảnh hưởng của Justinianus nhằm bảo vệ sự chính thống có thể được cảm nhận. Về mặt đối ngoại, Justinianus liên tục phải đối mặt với những mối đe dọa, điển hình là cuộc chiến tranh Iberia với Đế quốc Sassanid nổ ra một vài tháng trước khi Justinus qua đời đã khơi dậy lại sự thù địch La Mã-Ba Tư lâu đời. Về phần đối nội, Justinianus phải đối mặt với tình trạng bất ổn do các phe phái ngày thường thường tổ chức đua ngựa nhưng thực tế lại phản ánh một cuộc đấu tranh quyền lực giữa các phe cánh thù địch tại kinh đô. Vì thế mà các đội Xanh lục và xanh lam thường xung đột với nhau trên đường phố.[24].